Dewislen
English
Cysylltwch

Archif: Her 100 Cerdd 2012

Cyhoeddwyd Iau 23 Mai 2019 - Gan Llenyddiaeth Cymru
Archif: Her 100 Cerdd 2012

#100 Y Ganfed Gerdd

Heddiw’n grwn croniclwn ni’r

Hysterics i greu stori.

 

I bedwar ban o’n hannedd

Drwy’r byd heb symud o’n sedd.

 

Ar dramp aed i droedio’r we

A’r hewl ar goll yn rhywle.

 

Diolch gan lu’r canu caeth

I’n holl noddwyr llenyddiaeth!

 

#98 Talwrn Ysgol y Preseli

Yng nghesel y Preseli – yn y mawn

Ac mewn yn y trefi,

Yn eich iaith a welwch chi

Ŵyl wahanol eleni?

 

#97 Wythnos y Glas i fyfyrwyr newydd

(i Greta)

 

Yn iaith wâr y ddarlith ddwys – ym Medi

Heb amodau ‘cytbwys’,

Heno cewch dorri eich cwys

yn barêd dros baradwys.

 

#96 I Jac a Iona ar eu Priodas Ruddem

Ar ras i Bant-glas mae’r glêr – fel erioed,

Fel rhyw haid am swper,

Ond yntau’r mab o Aber

A’i fawl o hyd yn aflêr.

 

Mae’r ŵyr yn hwyr â’i eiriau – fel erioed,

Yn flêr iawn ei odlau,

Ond mae’n ffaith – am unwaith mae

Ei dôn yn un â’i dannau!

 

Torrwch i Jac y gacen – a chanwch

I Iona yn llawen,

Mae pawb yma gyda gwên

A’u nai yn llawn o awen!

 

Jac a Iona’n y canol – a’r teulu’n

Reit dalog yn canmol,

Dewch, dawnsiwch heno bobol

Dan wers y dyn ar y stôl.

 

Ddeugain mlynedd i heddiw – fe’u hunwyd

A’u cyfannu’n unlliw,

Ymwroli’n amryliw,

I’r ffrind a’r hoff heno’n driw.

 

Boed hapusrwydd a llwyddiant – ichi’ch dau,

Ewch o’ch dydd i’ch haeddiant,

A rhoi yma’n llawn rhamant

Un cwrs at yr hanner cant!

 

#95 Merch ar goll (II)

Mae’r bedwaredd noson fel blanced drosom

yn hydrefol a gwlyb, yn dwyn ein hanadl

o’r ffroenau dig,

y paderau tawel a’r fflamau gwan;

bydd amenio cyn cyrraedd bonyn y cwyr,

er bod hwnnw bron â bod wedi’i fwyta’n llwyr.

 

#99 Harri a Gwion

(fy neiaint)

 

Y mae Harri a Gwion

yn dod o hyd fel dwy don

i’n traeth, ac anturiaethau

a ddaw o nunlle i’r ddau.

 

Eu dwy wên ddrwg a’u gwg wych

a fynnaf weld yn fynych

yn y Bwthyn gobeithiol

sy’n ffau i’r ddau ar y ddôl.

 

Dau frawd glân hoff o lanast

ond dau frawd a dyf ar hast.

 

#94 Rough Guide i Sir y Fflint

Shotton a Garden City – Eryrys

a gororau Cymru,

Maes Brychdyn a Sychdyn sy’,

A Nannerch o ran hynny.

 

#93 Hyddgen

Pan fo’r fawnog dan glogyn

A’r cymylau’n garpiau gwyn,

A lonydd dros Bumlumon

Yn barhad o’r nentydd, bron,

I droedio draw drwy y drain,

Yno daw catrawd Owain

At yr Hyddgen sy’n denu

beirdd y wlad mewn dillad du.

 

#92 Llandudoch

O Baris, Seoul, Aber-soch, o’r Gwbert,

Caergybi, Rhos Rannoch,

o hyd y mae Llandudoch

yn bell lle bynnag y boch.

 

#91 Ar Enedigaeth Erin Medi

Er oered, hired yr ha’ – yn Nefyn,

Yn Nheifi, mi wela’

O bell fod pethau’n gwella

Am fod Erin Medi ‘ma.

 

#90 NYTTARS

Mae Meibion Glyndŵr yn enw cyfarwydd,

FWA, MAC ac eraill sydd ddim mwy na myth:

ond y pennaf o’r mudiadau yma i gyd

heb os ydi Nyttars am Byth!

 

#89 Maes yr Yrfa

(ar gais Carys Edwards)

 

Ym Maes yr Yrfa bum i yn fy iaith

fy hun yn ei gwersi

ac yma’r Gymraeg imi’n

iaith yr iard rhwng naw a thri.

 

#88 Penmaenmawr

Ni thâl ddiota wyth awr yn y dydd;

rhaid diodde’n ddirfawr;

yn y man cei Benmaenmawr.

 

#87 I Raglen Nia Roberts

Ebe Sobin, ‘ma’r ogia go iawn

Yn cael mwy o hwyl yn y pnawn,’

Ar ôl imi wrando

Drwy’r dydd ar y radio

Dwi’n sicir ei fod o yn iawn!

 

#86 Rwy’n ♥ Dyffryn Ceiriog

Erw Gerrig, Tregeiriog – a bro’r Waun,

Pen-y-bryn, Pontfadog,

O dai’r Glyn i dir y Glog –

Rwy’n caru Dyffryn Ceiriog!

 

#85 Ffrwchnedd

Ffrwchnedd sy’n cynganeddu’n

dda iawn, boed felyn neu ddu.

 

#84 Diymadferth

Heno mae’r delweddau’n pallu dod.

Yr awydd yn arafu,

Geiriau’n glynu yn ei gilydd

Ac yn gwrthod gadael fynd,

Nid blinder,

Mae coffi’n cadw hwnnw wrth y drws.

 

Yn y cefndir y mae’r bwletinau byw,

straeon yn ailadrodd bob rhyw awr,

rhyfelgwn eto’n dadle ar y sgrin,

hanes yn datguddio cythreuliaid,

 

a’r tu allan, nawr ac yn y man

mae seirennau’n sgrialu drwy’r pentre,

chwilolau hofrenyddion dros yr afon,

braw y nos yn bolltio’r drws

a dagrau pedwar ban yn gwlychu’r lôn.

 

Heno, mae’r delweddau’n pallu dod.

 

#83 I Fordaith Dai ac Elaine

Gwelaf borffor y môr maith – yn eang

dan awyr las berffaith

a Dai ac Elaine ar daith

ar ruban disglair o obaith

 

#82 Blinder yr her

Rwyf innau wedi blino,

mae fy mhen yn teimlo’n drwm,

mae’r feiro bellach bron yn sych

ac mae’r eirfa’n mynd yn llwm.

 

Mae f’ysgwyddau’n dynn fel lleder,

mae’r coffi di rhedeg mas,

ond er hyn oll rwyf innau’n

dal i drio fy ngorau glas.

 

Rhaid imi ddal ati i sgwennu

oherwydd, nefoedd wen,

petaem ni’n methu cyflawni’r her

bydd BARDDONIAETH YN DOD I BEN!

 

#81 I Chwaer Fach Leusa

Pwy sy’n gwenu’n ddrygionus,

Yn rhyw hoff o Meic a Rhys

A Brit? Pwy sy’n gampwraig bro

Ar rysêt y risotto?

 

Pwy’r ferch fach â’r gath fach, fân

Â’i swêd a’i sanau sidan?

Pwy’r ferch wen ar dad heno

Sy’n chwarae triciau bob tro?

 

I Leusa, hi yw’r dlysaf –

Siŵr iawn, hi yw Seren Haf!

 

#80 Pumed aelod?

Ofer swynion barddoniaeth

Tra bo Lleucu’n llyncu llaeth!

 

#79 I Savi’r Ci Defaid

Ci bychan bwyteig ydi Savi,

boed datws neu boed yn wasabi,

heb anghofio’r carped

a’r cyrtens pob tamed

mae’n wyrthiol nad ydyw yn pesgi.

 

#78 Bwyty Dan i Sang

Ar yr hwyrol heolydd, – dewisaf

Yn Llandysul beunydd

fwyd hynod, per ddiodydd –

Yn Dan i Sang, dyna sydd!

 

#77 Diwrnod y Llyfr

Mae J.K Rowling a T. Llew

A D.J, Marx ac Orwell

Yn gyrru mlaen yn weddol dda

Er bod D.J. yn dawel,

Fe’u gwasgwyd nhw yn dynn, dynn iawn

Ar ochr chwith y silffoedd llawn.

 

Mae Saunders a Kate Roberts nawr

Yn cael tam’ bach o lonydd

Er bod Prysor, Nei a Pod

Yn codi sŵn digywilydd,

Yr unig un sy ddim yn iach

Yw Solzhenitsyn druan bach.

 

Mae’n waith cael  trefen arnyn nhw,

Rhai precious yw awduron,

Ac mae’r prifeirdd ganmil gwaeth

Ar silffoedd y llenorion.

Ond wrth gau’r drws, mor ddifyr yw

Dychmygu bod y geirie’n fyw.

 

#76 ‘Papur Tŷ Bach Tsiêp’

(ar gais Heledd ac Aled Morgan)

 

Roedd Wiliam yn dipyn o gybydd,

Ni phrynai’r stwff drud ac, o’r herwydd,

Un dydd ar y pan

Aeth ei fys e reit lan

Drwy’r papur i fan digywilydd.

 

#75 ‘Ai doeth ydyw’r rhai â doethuriaeth?’

(Ar gais Rhys Griffiths)

 

‘Ai doeth ydyw’r rhai â doethuriaeth?’

Holodd Griffiths yn llawn o ddrwgdybiaeth.

Fel mae’n digwydd, rwyf i

yn gwneud PhD

ond does gen i ddim lot o dystiolaeth.

 

#74 Heno

Heno, dewch am drafodaeth – gynnes iawn,

Gwên a sŵn cymdogaeth,

A mwynhau holl gwmnïaeth

Soffa hir iawn a sgwrs ffraeth.

 

#73 I Glwb Pêl-droed Trawscoed

(ar gais Dic Evans)

 

Ewch, da chi, i Wembley wyn – prynwch focs

Yn Ibrox arobryn,

Cae Ras a’r aceri hyn –

Pa hud fel Ca’ Siop wedyn?

 

Yn y fan mae Barca’n bod – Iniesta

Ar lan Ystwyth hynod,

Xavi a Dani sy’n dod

A Messi yn ymosod.

 

Eilunod ar y linell – yn y gôl

Arwyr gwych, ac ambell

Un o bwys na bu ei well

I Drawscoed ar yr asgell.

 

Ond o nawr nes daw’n hwyrnos – ar y lôn,

Ar y lein bob wythnos,

Yn y ddaear yn aros

Bydd Peter Bonner, y bos.

 

#72 Y Talwrn

O safbwynt y pencampwyr!

 

Hel sgôr uchel a throi’r sgriw yn dynn, dynn

yw ein dawn unigryw;

maes rhedeg mesur ydyw,

maes y gad i’n miwsig yw!

 

#71 Rhwydi

Beth ddaliwyd gan y rhwydi

fel y nos a daflon ni

ar y dŵr i ddrysu’r don

a’i hidlo yn afradlon?

A godwyd un pysgodyn

O’u cysgod i gychod gwyn?

Neu ai gwymon aflonydd?

Gwallt tywyll y cewyll cudd.

Yno, fe’n daliwyd ninnau

Heb weld mor wag ydi’r Bae,

Dan awyr lwyd a rhwydi

Ein hoes diedifar ni.

#70 Anadl

(yn ymateb i gais gan Morfudd Hughes

 

Troi o obaith at drwbwl

yw rhoi anadl i ddadl ddwl.

 

#69 NPDL – Rhwydwaith i Hyrwyddo Amrywiaeth Ieithyddol

O fynnu canu pob cân yn uchel

fy nghloch ar y llwyfan

yn fy heniaith fy hunan,

pery’r map o eiriau mân.

 

#68 Argyfwng

Pan fo’r don yn teilchioni, yn taro

Ar y tir i’w hollti,

mi wn bod angen meini

cryf a thal i’w hatal hi.

 

#67 Ail i Glwb Peldroed Lerpwl

(I Mrs Jackson – YNWA)

 

Paid holi be dwi’n neud, dwi’n gwylio Sky,

Ma kick off Lerpwl-Everton am ddau.

 

Ti eisie mynd i siopa? Dwi’m yn rhydd.

Mae’r transfer window bwysig mlaen drwy’r dydd.

 

Gwagio’r bins a golchi’r llestri? Be?

Dwi’n gwylio DVD gols llynedd, ‘ce?

 

Dwi isie galw’r budgie yn Dalglish,

Oce, wel be am Rush te? Nage? Sheesh!

 

Os wyt ti’n ail i Lerpwl, cofia hyn,

Roedd Paisley’n ail i Shankly, ‘nghariad gwyn.

 

#66 Llanllyfni

Roedd dyn bach yn dod o Lanllyfni

a ddwedai y dôi o Langefni.

Ar ôl llawer blwyddyn

o dwyllo ei gyd-ddyn

symudodd o wedyn i Newcastle.

 

#65 I Bobl Sinsirwallt

O Bahrain i bier Rhyl,

O Brasil i Abersoch,

Heb os, nid âi neb sy’n dallt

I liwio gwallt Iolo Goch!

 

#64 Ta-ra Julian

Haliwn, â rhaff, Julian Ruck

yn saff i bellter Suffolk!

 

#63 Ein hiaith

Mae ein hiaith, mi wn, weithiau, yn downer,

ond ynom bydd hithau,

mae ynom, ti a minnau,

mae ynom ni i’w mwynhau.

 

#62 Yr Wyl Gynganeddu

 

 

 

 

#61 I’r Ganolfan Sgiliau Astudio newydd ym Mhrifysgol Bangor

(ar gais Leila Salisbury)

 

Ein her? Adfer efrydfa; addysgu’r

addysgwyr i wella.

A addysgir a ddysga

o ddysgu addysgu’n dda.

 

#60 I’r Glas-ddarlithwyr

(ar gais y Coleg Cymraeg Cenedlaethol)

 

Ddarlithwyr! Nac anghofiwch chi

Eich bod, un tro, o’n hochor ni,

Cyn clod a mawl a pharch a bri,

Yn un o’r haid

O bobol iau a dalodd ffi

Am ddysg, o raid.

 

Boed hynny’n gysur mawr i ddyn,

Na fedrwn ni, er cynddrwg llun

Sy arnom, fod lot gwaeth na’r un

Sy ger ein bron,

Sy’n gorfod aros bellach ar ddihun

Drwy’r ddarlith gron.

 

#59 I Eirlys (mam fy nghariad!)

Nid cystal â Nigella,

Nid cynddrwg â’r boi nesa’,

Mewn llawer llan a llawer llys

Mae Eirlys yn enigma!

 

#58 Porthorion

Mi fum yn meddwl ganwaith

Wrth gerdded mewn i’r Gen,

Ysgwn i be ddigwyddai

Pe bawn i off fy mhen

 

Yn ceisio cerdded allan

A chyfraith Hywel Dda,

Neu Lyfr Du Caerfyrddin,

Neu gopi o Which Car?

 

A fyddai’r porthor hynaws

Fel brawd o’r CIA

Yn neidio’n wyllt o’i guddfan,

Ac yna’n gweiddi ‘Hei!’

 

Neu a fyddai’n codi

Ei lygaid craff o’r llawr

A ‘nghyfarch i yn addfwyn

‘Nos da. Pob hwyl ‘ti nawr.

 

#57 ‘Cwpled cerdyn Nadolig’

Boed i’r Ŵyl ddod â’r hwyliau

i’ch lle’n hael a’ch llawenhau.

 

#56 Yr Arolwg

(ar gais Siân Harris)

 

Athrawon ar eu cythlwng

A’r pennaeth fawr ddim gwell,

Yr hen lanhawr hynaws

Yn crio yn ei gell,

Daeth llythyr trwm, trwm iawn o’r Sir –

‘Bydd Arolygwyr draw cyn hir.’

 

Mae’r plant yn rhyw synhwyro

Bod rhywbeth ddim yn iawn,

Athrawon cynorthwyol

Yn sibrwd drwy’r prynhawn –

‘Mae’r Arolygwyr ar eu ffordd …

Mae’r Arolygwyr ar eu ffordd!’

 

O fore gwyn hyd hwyr y nos

Mae’r ysgol ar ddihun,

Y gŵr a’r plant yn mopio’r llawr

A’r ci yn paentio llun,

Ond bydd hi’n ysgol wych pan ddaw

Yr Arolygwyr ‘ma am naw.

 

#55 Maes B

Mae fy mhabell yn llawer rhy fychan,

mae gormod o sŵn y tu allan,

a’r toiled sy’n drewi.

O leia’ nad ydw i’

drws nesa i dent Tudur Dylan.

 

#54 2,000 o gerddorion Cymraeg yn torri oddi wrth y PRS

ar gais Golwg

 

Bunt wrth bunt ni ddaw’r un budd o’u cadw

‘mhocedi hen gybydd;

hawliwn ni â’r ddêl newydd

y gwir werth o’r geiniog rydd.

 

#53 I Chweched Dosbarth Ysgol Bro Myrddin

I ni’r criw, rhowch chi heddiw hyn – o barch,

Fe ddaw’r byd i’n canlyn,

Ein gwlad sy’n ddiogel wedyn

O wisgo’i hiaith mewn crys gwyn.

 

#52 ‘If there is hope…it lies in coffee’

Paned 1984.

 

Dyma i mi goffi gwâr.

 

#51 Canol oed nid canol y ffordd

(I ddathlu penblwydd Gareth Lewis, sy’n 40 heddiw)

 

Cei brynu’r Porsche a’r Harley,

A’ r Les Paul, sgleiniog, crand,

Er nad oes gen ti drwydded,

Ac er nad wyt mewn band.

Cei chwarae’r heavy metal,

Pen-doncio’n wyllt fel gordd,

Oherwydd bo ti (jyst) yn ganol oed,

Ac nid yn ganol y ffordd.

 

#50 Datblygu

(ar gais Lleucu Siencyn)

 

Gwn fod ar y ddalen wen

ysgrifen daclus,

y paragraffau wedi’u drafftio ganwaith,

pob un gair wedi’i flasu a’i dderbyn

am bob ugain a boerwyd i’r bwced.

 

A gwn fod ôl llinell bren mesur

a phensel wedi’i rhwbio

o dan bob brawddeg berffaith lorweddol.

 

Gwn hefyd fod y cyfan cyn wired â’r wawr

ac y byddai’n codi’n llachar

dros orwel plygiad y ddalen

petawn i’n ei hagor.

 

#49 I Bethan ar ei Phen Blwydd yn 16

(ar gais Nia Donnelly)

 

Bethan, er bod byw weithiau’n anodd, wir,

O ddod drwy’r arddegau

Fe fyddi’n bendifaddau

 dim i’w wneud ond mwynhau!

 

#48 Gwneud Nigella

(‘dilyn rysailt Nigellissima’ ar gais Delyth Edwards drwy e-bost)

 

Rwy’n ymhél â Nigella yn y llofft,

ar y llawr ‘ny lolfa,

dros nos ‘ny tŷ drws nesa,

ond ‘nei gwneud ‘ny gegin? Na!

 

 

 

#47 Ras Arlywyddol

Os wyt yn pendroni, neu’n hytrach yn ama’,

a fedri roi fôt dros rethreg Obama,

Dim ond iti wrando am eiliad ar Mitt,

Cei ddeall yn llawn beth yw ystyr ‘twit’!

 

#46 Pwysigrwydd Defaid

Pwysigrwydd defaid, i’r sawl nad yw’n gwybod,

yw galluogi Trawsfynydd gael ei sbotio o’r gofod.

 

#45 Gwalia Deserta 2012

Beth ddwed y clychau heddi?

Oes rhai yn canu, dwed?

Tawelodd rheiny hefyd,

Gwacaodd seti cred.

Ac nid yw Dai yn poeni

Bellach bod rhaid i’w grwt

Weld Uffern o dan ddaear,

Mae’n Uffern ar y clwt.

Mae’r plant yn adrodd straeon

Am smack a speed a blow,

Am nad oes dim byd gwell i’w wneud

Bellach ar Collier’s Row.

Os geilw’r undeb streicie,

Mond dyrned ddaw o’r gwaith,

Dyw’r aelod lleol ddim yn dod

I ddangos ochr chwaith.

Ond diawl, mae’r pwll ‘di glasu,

Yr afon eto’n lân,

A rhai yn dechrau siarad

Am newid, fel o’r bla’n.

 

#44 Erch, Rheidol a Thaf.

Mae’r dyffrynnoedd i gyd yn agor ynom

yn dad-blygu’u mapiau cyfarwydd

o’n blaenau;

 

ac wrth ddilyn â’n bysedd Erch, Rheidol a Thaf,

yn golchi’r tirlun i’w haber ac yn ôl

yr un osgo sydd i’w heiddo o’u darllen yn llwyr.

 

Er pan nyddwyd afon i’m deall innau

gallaf ddilyn, fel un, yr holl drywyddau

heb edrych ar fap, a deall yr enwau.

 

#43 I Fetsan Feichiog

Llowcia di’r cyri, y tsili a’r tsips,

Rho naid lan yn uchel a pinsha dy nips,

Neidia ar gefn quadbike ac yna i’r twb,

Un twym, twym iawn (a chofia gael scrwb),

Ac os nad yw’r babi dal ddim am ddod mas,

Mae rhyw’n lot o help, a hynny ar ras!

 

#42 Amserlen Radio Cymru

Caf Iola yn y bore,

A Nia yn y pnawn,

Ac ar ôl swper Lisa G,

Fy ffiol i sydd lawn.

 

#41 ‘One Nation’

(ar gais Golwg)

 

Ai Dave ai Ed a fu, wir,

Wrth ei waith areithio hir

Yn creu pont i uno’n tir?

 

Un genedl, un ddisgynneb,

Un hen wên, un wlanen wleb,

Un dyn o wellt nad yw’n neb.

 

#40 Pawen ar wyneb Hywel?

Ai pawen sy’ ar wyneb Hywel? Un arth

anferthol, neu fwngrel

tew, neu lewpart tawel?

Dyna ddyn nad yw yn ddel!

 

#39 Teulu

Gwgai cypyrddau’r gegin, ar agor,

A rhegi’n ddilychwin

Uwchlaw darnau’r gwydrau gwin.

Y teledu’n ddiluniau, a’i eira’n

Araf oeri’r muriau,

Eu hoeri nhw ers oriau.

Mae’r marmor yn teimlo’r taw, a dweud mawr

Dad a mam yn ddistaw,

Drysau’n glep dros sŵn y glaw.

 

#38 Gwrach Cors Fochno

Mae gwrach yng Nghors Fochno

A brwyn yn ei gwallt,

Mawn o dan ei hewinedd

A’i hanadl yn hallt.

Pan ddaw’r niwl fewn o’r môr

Mae hi’n codi’i phen,

Ac er gwaetha’r gwynegon

Yn ei choesau pren

Mae hi’n gadael ei chartre

Yn y siglen ddofn

A chrwydro’r pentrefi

Er mwyn codi ofn.

Peidiwch chi meiddio agor

Y llenni, da chi,

Rhag ofon y gwelwch

Ei llygaid gwyrdd hi.

 

#37 Croesawu myfyrwyr newydd Ysgol y Gymraeg, Prifysgol Caerdydd

Gramadeg yw her Medi – Yn Ionawr

cawn win y baledi,

a’i wagio’n Fabinogi;

ond daw Mai â chlod i mi!

 

#35 Cangen Coleg Cymraeg Cenedlaethol Prifysgol Caerdydd

Y Cyw olaf drwy’r coleg, er ei thwf,

yw’r iaith hon. Mae rhethreg

erbyn hyn i’w dysgu’n deg,

o wareiddio pob brawddeg.

 

#34 CPD Wrecsam

Fforddiwyd, yn gloff, ei urddas ond ‘leni’n

dal yno o’n cwmpas

mae’r sêr yn un â’r teras,

yn griw â’u hawl ar Gae Ras

 

#33 Technoleg

Mae gen i fil o ffrindiau

yn eistedd ar fy nghôl,

a faint sydd ar y soffa

wrth fy ymyl? Bygyr ôl.

 

Ond eto, os ydw i eisiau

gwneud cais am gerdd drwy’r we,

fel Rhys Aneurin yntau,

technoleg sy’n ok!

 

#36 ‘Hi, Everybody!’ … ‘Hi, Dr Hywel!’

Callia Hywel! Daw’r felan – ar bob un

Gŵr byw a’th wêl, ‘ychan,

Carai amal roi cryman

Ar dy gotee di, neu dân.

 

Gwaeddai ‘hi, Dr. Hywel’ – lawer un

A welai’r hen gawdel,

Tafla’r ffwr i’r bin sbwriel

A’i losgi’n gols – gwyn y gwêl!

 

#32 Bwci Bo Brook Street (Y Brwci Bo)

Yn crwydro’n tŷ ni, mae Bwci Bo

yn berwi’r tecell, yn crafu’r to,

yn yfed y llefrith, yn cuddio fy ‘sanau,

yn hambygio’r gath, yn agor y drysau,

yn cuddio’r goriadau ac yn mygu’r tân,

yn baeddu’r llestri oedd, wir yr, yn lân,

mae’n cerdded i’r tŷ mewn sgidiau mwdlyd,

mae’n gadael ei drôns ar lawr yn ddrewllyd,

 

mae’n dadwneud fy ngwaith cartref pan ‘does neb yn sbio…

 

Ond pam nad oes neb, sgwn i, yn fy nghoelio?

 

#31 Caru Esgid

Mae esgid newydd

yn gwasgu fymryn;

ond o’i gwisgo’n feddal

mae hi’n ddihafal wedyn.

 

#30 Cerdd Groeso i Gŵyl Arall

Ydi, mae’r haf yn brysur,

a dy galendr yn llawn

o sgribls blêr, deniadol,

ac amser yn werthfawr iawn.

 

Ac oes, mae gwyliau eraill

ar hyd a lled y wlad

mewn neuadd neu bafiliwn

neu mewn gardd gefn ar stad.

 

Ond yr ŵyl yn nhref Caernarfon

yw’r orau drwy’r flwyddyn gron.

Tyrd dithau, gyfaill, draw i weld

nad jest Gŵyl Arall yw hon.

 

#29 Y goatee, gyda diolch i Osian

Ai blêr o hyd blew ar ên? Nid i mi.

Dyma yw fy awen.

Yma, wyf featnik cymen

In denial o fynd yn hen.

 

#28 Gyrru drwy storom

Os yw sterics y storom

a’i hen drics drwy’r awyr drom

yn gwasgu’n dynn amdanaf

innau am oriau, mi af

eto ar daith drwy’r tir du

a thrwy’r hin a’i tharanu.

 

Daw weipar bob yn dipyn

drwy’r glaw a’i llaw’n clirio’r llun;

gyrru’n wyllt drwy’r dagrau wnaf

yn ei sgil hyd nes gwelaf

awyr las ar ben draw’r lôn

a haul i godi ‘nghalon.

 

#27 Goatee Hywel

(Tyfodd y prifardd goatee yn ddiweddar)

 

Tywyll yw goatee Hywel, ar ei ên

Mae o’n drwch aruchel,

Dyma wâl i’w fwyd ymhel

Ac i uwd suro’n gawdel!

 

#26 Y Wawr, 04.10.12

Weithiau, mi glywn aderyn

yn siglo’r goeden.

Dro arall, swn y ceir yn amlhau.

Ond heddiw gwyddwn,

heb gyffro o gwsg

bod y bryn yn borffor,

bod waliau’r tŷ yn gwelwi,

a bod y golau’ dringo’r llethrau,

wedi dilyn o’r gororau

lwybr duwies y dŵr,

nes sbecian uwch ei tharddle

dros Bumlumon

er mwyn gweld y môr,

ac y byddai’n gwagswmera

ar ei waered

drwy gydol y dydd.

 

#25 Y Ganolfan

O gorau’r Urdd i Figaro, – daw’r byd

Draw i’r Bae a dawnsio,

Y mae’r un Gymru yno

Yn tynnu tant dan un to.

 

#24 Easy Jet

(cais gan Elfed Dafis, yn benodol am ‘y rhuthro ofnadwy wrth i bobl fynd i mewn i awyren y cwmni a dewis sedd eu hunain’)

 

Ar EasyJet, byth eto – yr af i

i Sir Fôn na Rio,

Ar daith i Cannes neu Bordeaux – mi gerddaf,

Yn ddianaf ‘rwyf am gyrraedd yno!

 

#23

Byddar yw’r ddaear ddiwyd

I’r waedd a rown ar ei hyd.

 

#22

Cysur eglur mewn gwagle.

Dyna yw Duw, onid e?

 

#21 ‘Beth yw’r haf i mi…’

(Cais gan Gwen Lasarus)

 

Tri pheth fu’r haf hwn imi:

gorchuddio ‘nghroen ag eli,

eistedd wastad dan y co’d

ond eto dal i losgi!

 

#20 CF11

Fe wn ‘mod i yma,

mae’r graffiti yn dweud,

y graffiti na feiddiodd

neb ei ddadwneud:

 

‘CF11’

yn ffin rhwng ffrindiau,

sy’n uno’r gelynion

sydd wastad yn maddau.

 

Carreg filltir

heb ben draw i’r daith,

ac arwydd “croeso”

ac “ewch o’ma” yn un iaith.

 

Y paent gwrthryfelgar

mor deyrngar ei neges,

sy’n mynnu ein pechu,

ond eto’n gwneud cyffes.

 

Ar draws y Taf,

ar y waliau noethion,

wrth wylio’r ddinas

yn torri’i chalon

 

a’i hamlinell newydd

yn codi’n uchel,

CF11

sy’n gwarchod y gorwel.

 

#19 Dôl Werdd

(ar gais Del a Linda Rhys; i Brian Evans, Dôl Werdd,

ar ei ymddeoliad fel Prifathro Ysgol Gynradd Llanddarog)

 

Heddiw’n wir, o fuddsoddi’n iach ym mhlant

fy mhlwyf fy hun, bellach

gwelaf i, o’r ysgol fach,

Ddôl Werdd o elw harddach.

 

#18 I Ysgol Farddol Caerfyrddin

Â’r Tanerdy’n ail-lunio

Ambell stafell, nid oes do

Dros y beirdd yn y dre, sbo.

 

Ac fe fu’r Tanerdy’n hir

Yn llety hardd, yn well tir

Na llawer gwter, ‘na’r gwir.

 

Bu’n Ddinefwr i’w twrw,

Yn Gaer â’i llond o gwrw,

Yn Ddin Eidyn iddyn nhw.

 

Ble’n awr heb le’n awr y blŵs?

Ble’n awr heblaw hen warws?

Ddoe heb ddrat, heddiw heb ddrws.

 

Rhowch dŷ o’r gwter, werin,

I gynnau tân i gan tin

Ysgol Farddol Caerfyrddin!

 

#17 ‘Bedyddio Seth Teifi Morris’

Ar gais Casia Wiliam

 

Nid ei waedd a fedyddiwn – nid ei wên

fach daer a fendithiwn,

ond â’n gras, i’w fyd yn grwn,

hen wareiddiad a roddwn.

 

#16 Obama 2008/2012

‘Gall, fe all’, nid ‘efallai’,

Nid ‘pam?’ wael iawn, ond ‘pam lai?’

 

#15 Rhwng tir a môr

(Ar gais @gorwelowen drwy Twitter, gan ymateb i’r sŵn yn y ddolen)

 

I’r llain hir rhwng tir a môr

pan fyddo’r llanw’n uchel

daw pob un i ganu’n gôr.

 

A’r holl ddrudwy bychain sydd

yma eto’n canu’n gaeth

wrth i’r tonnau dorri’n rhydd.

 

Gwyliaf hwy yn llamu’n llon.

Defod ers cyn dyfod dyn

yw eu dawns uwch brig y don.

 

A wyf i, rhwng môr a thir

a’r tywod rhwng bysedd traed,

heno’n gwrando ar y gwir?

 

#14 Yr Heriwr

(i bapur newydd Cymraeg gan fyfyrwyr Prifysgol Aberystwyth)

 

Mor hawdd yng Nghymru heddi – troi at air

Y Times, Guardian, Indy …

Diolch fod rhai heb dewi

 chalon i’n herio ni.

 

#13 Fy nghyllell boced ar gyfer bob dim

Ar gais Elfed Dafis

 

Fy nghyllell boced ar gyfer bob dim,

mae’n torri bara a physgod chwim.

 

Hi holltodd ran helaeth Carreg yr Imbill,

fe dorrodd hon dwll yn yr o-sôn dywyll,

mae’n gymorth da wrth godi pebyll,

fy nghyllell hyblyg i.

 

Mae’n crafu’r baw o dan ewinedd,

mae’n dallt yr acen mewn cynghanedd,

mae’n gwneud y tro i olchi’r dannedd,

fy nghyllell ddihafal i.

 

Gall gofio penblwyddi, gall dynnu lluniau,

gall fynd â’r ci am dro i’r traethau

hyn oll heb adael fy mhoced innau,

fy nghyllell ddifai i.

 

Aiff hon â mi’r holl ffordd i’r lleuad,

mi ddysgith hon i’r bochdew siarad,

mi fedrith wnïo o wlanen dafad

fy nghyllell boced i

 

sy’n torri’r bara a’r pysgod chwim,

fy nghyllell boced ar gyfer bob dim.

 

#12 Superted

Gemau Paralympaidd

 

Fe’m taflwyd innau i’r domen sbwriel

a’m barnu’n ddiwerth ar gownt y rhyfel;

 

roedd nam ar y goes, a’r llygaid yn niwlio,

ac eco ffrwydradau’n fy nghadw’n effro.

 

Dyw’r byd  mawr ddim yn cerdded ar faglau a ffyn.

 

Un noson trwy’r hunllefau daeth golau gwyn

 

ag angel i ‘nghyffwrdd a gwefru’r gwythiennau,

gan ledu ‘ngorwelion ac ystwytho’r cymalau:

 

rwyf eto’n ddyn, fel ‘tae’r cepyn amdanaf

ar faes cad y Gemau sy’n gweiddi “Gallaf!”

 

#11 Cacen Battenberg

(ar gais Julia Davage)

 

Ffenest sgwâr y pedwar paen – pinc-felyn,

Pwnc i fawl, gwenithfaen,

Byrbryd hud fel tywodfaen,

Be’ well na’r dafell ar daen?

 

#10 Glaw

(ar gais Shân Morgan)

 

Smwclaw, oes, ym mae Kowloon – un gawod

Dros Skye a Manhattwn,

Glaw mân ym mhob lle’n Annwn –

Ond yma’n saff daw monsŵn!

 

#9 Tafwyl

Ar lawntiau hafau ein hiaith – yn dyner

lledaenwn y gwrtaith

nes, cyn hir, gweld gwyrddni’r gwaith

yn Dafwyl frwd ei hafiaith.

 

#8 Neuadd Deg

(i gartref newydd Gwilym a Hefina ym Mhorth-y-rhyd)

 

Tŷ a luniwyd fel telyneg yw hwn

dan haen o ramadeg,

a geiriau bob yn garreg

sy’n stôr dan do’r Neuadd Deg.

 

#7 Soned arall yn y nos

Disgynnodd y nos dros swildod Caerdydd

yn drwsgwl a gwlyb fel glasfyfyrwyr

yn cusanu’u rhyddid ar ddiwedd dydd.

Mae Heol yr Eglwys yn gwisgo’i cholur,

a sgerti byrion ar hyd Santes Fair;

sŵn gweiddi’r bechgyn fel chwalu gwydyr

wrth godi’u dyrnau dros ddwy neu dair.

 

Mae eco sy’n aros mor ddiwahân

yn taflu lleisiau o bell ac agos

drwy’r strydoedd gweigion sy’n llawn ysbryd glân,

cariad a chasineb criwiau unnos.

Wedi i’r bore sgubo neithiwr o’r stryd,

bydd oglau’r glaw mân ar ein dillad o hyd.

 

#6 I pendics Mererid Haf

Wedi awr fy hysterics a’r boen oll

erbyn hyn rwy’n ffenics;

nid cloff wyf, wedi cael ffics

i’r poendod ar y pendics.

 

Tripiau a gaf i’r tropics – es i weld

holl sioe yr Olympics;

heno, peth i’r co’, fel Kwiks,

yw’r poendod ar y pendics.

 

#5 I Ddawnswyr Nantgarw

(ar eu taith i ŵyl ddawns yn Ne Corea ddiwedd y mis)

 

Boed difraw’r daith drwy’r awyr

A boed eich taith faith yn fyr,

Ac yn wir, yn Nhír na nÓg,

Boed yno groeso gwresog.

 

Boed pob un droed ar redeg

Ar hast wyllt yn un rhes deg,

A’i hannel hi fwy neu lai’n

Unionsyth, eich cri’n unsain,

Boed di-stop sbîd y stepio,

Drachefn, boed trefn i bob tro.

 

A boed i’r De Coreaid

Gyda ni’r Cymry’n un haid

Lawenhau pan welan’ nhw

Hetiau gwerin Nantgarw!

 

#4 Merch ar goll (chwilio)

Gŵylnos o ganhwyllau ar y drydedd noson;

lle mae’r morfa’n ymagor, ond yn celu’r gorwelion,

ac anadl y byd rhwng y dref a’r afon.

 

Mae cysgodion gobaith ym mhantiau’n hasennau

lle mapiwyd y tirwedd yn hegar i’n hochrau,

a’r Ddyfi’n llwyd ym mhyllau ein llygadau.

 

Ond tra bod yr anwybod fel fflam yn llosgi,

fe ddown ynghyd a rhannu gweddi

mewn gŵylnos o olau, a’r cŵyr yn toddi.

 

#3 Un Genedl?

Dwed, ble mae’r One Nation, Ed?

Yn Dover? Glasgow? Dyfed?

 

#2 DIY

Gwn wrth droi dalen wen fy nhŷ – na wn

Hen hanes y teulu,

Ond mi glywaf wrth grafu,

Haen o baent yn dweud y bu.

 

#1 Jiw jiw

Mae pobol Cwm Gwendraeth yn hoffi

dweud “dishgled o de” a “shwt wyt-ti?”

ond mae un o’r criw

yn dal i ddweud “jiw”

er ei fod e yn byw yn nhre’r Cofi.