Bygythiad newid yn yr hinsawdd i’n cartrefi wedi’i archwilio gan fardd preswyl Comisiynydd Cenedlaethau’r Dyfodol, Taylor Edmonds, gyda cherdd newydd wedi’i chomisiynu gan ddigwyddiad rhad ac am ddim, Newid Popeth

Mae gwyddonwyr wedi rhybuddio y gallai ein cymunedau fod o dan y dŵr yn y dyfodol agos oni chymerir camau llym ar newid yn yr hinsawdd, ac mae bardd o Gymru wedi disgrifio sut y gallai hynny edrych.

Mae Taylor Edmonds, Bardd Preswyl  ar gyfer Comisiynydd Cenedlaethau’r Dyfodol yng Nghymru, wedi dychmygu dyfodol lle mae’r lleoedd rydyn ni’n byw yn cael eu colli am byth, ar gyfer cyfres newydd o ddigwyddiadau ar-lein am ddim, Newid Popeth, gan archwilio rolau creadigrwydd a meddwl addasol wrth fynd i’r afael yr argyfwng hinsawdd.

Cafodd y bardd 26 oed ei recriwtio i’r swydd ym mis Ebrill i gyfathrebu Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol Cymru a’r ddyletswydd y mae’n ei rhoi ar y rhai sydd mewn grym i amddiffyn pobl sydd heb eu geni eto.

Wedi’i basio yn 2015, mae’r gyfraith yn ei gwneud yn ofynnol i’r rhai sy’n gwneud penderfyniadau gan gynnwys Llywodraeth Cymru, ddefnyddio mwy o feddwl cydgysylltiedig i atal problemau fel newid yn yr hinsawdd ac anghydraddoldeb yn y tymor hir.

Ysgrifennodd Taylor, a gafodd ei geni a’i magu yn nhref glan môr Barry, My Magnolia Tree ar ôl dysgu mwy am y risgiau o godi lefelau’r môr os na wneir toriadau enfawr i’n hallyriadau carbon.

Mae’r hinsawdd yn newid oherwydd allyriadau nwyon tŷ gwydr sy’n deillio o weithgaredd dynol; ers diwedd y 19eg ganrif, mae’r tymheredd cyfartalog byd-eang wedi codi 1.1 ° C ac mae lefel y môr yn fyd-eang wedi codi tua 20 cm.

Yn Fairbourne, Gwynedd, mae cynlluniau’n cael eu paratoi i adleoli 700 o bobl a datgymalu’r pentref cyfan, gan y rhagwelir y bydd llifogydd ac ymchwyddiadau storm yn ei gwneud yn anghyfannedd. Dywedodd Cyngor Gwynedd ei fod yn gweithio gyda Llywodraeth Cymru, Cyfoeth Naturiol Cymru a Dŵr Cymru i nodi cynllun tymor hir. Yn ogystal, mae map gan Climate Central yn awgrymu y gallai rhai ardaloedd ledled Cymru, gan gynnwys Abertawe, Llanelli, Aberystwyth, y Rhyl a Chaerdydd, fod o dan y dŵr erbyn 2050 os na chymerir camau pendant ar newid yn yr hinsawdd.

Ddydd Mercher (16 Mehefin) dywedodd cynghorwyr y llywodraeth fod angen i Gymru wneud mwy i baratoi ar gyfer dyfodol poethach, gwlypach, i amddiffyn pobl, isadeiledd a bywyd gwyllt. Rhybuddiodd y Pwyllgor Newid Hinsawdd y gallai miloedd yn fwy o eiddo fod mewn perygl o lifogydd arfordirol erbyn yr 2080au (mae mwy na 10,000 mewn perygl ar hyn o bryd a dywed y CSC y gallai hynny gynyddu i 36,000.)

Mae cerdd Taylor yn gweld ei hadroddwr yn y dyfodol, yn mynd i’r afael â bagiau tywod a ddefnyddir i amddiffyn rhag llifogydd, wrth iddynt alaru ar y modd nad yw’r lleoedd a gerddwyd gan eu hen neiniau a theidiau yn bodoli mwyach.

“Rydyn ni i gyd yn gwybod am fygythiadau newid hinsawdd sydd ar ddod a sut mae eisoes yn effeithio ar bobl sy’n gorfod gadael eu cartrefi oherwydd tywydd eithafol. Roeddwn i eisiau archwilio sut olwg fyddai ar hyn yn agosach at adref a’i effaith ar genedlaethau o deulu,” meddai Taylor, sydd bellach yn byw ym Mhenarth.

“Roeddwn yn ffodus i adnabod rhai o fy hen neiniau a theidiau, a ddaeth o Gymru, yr Alban a Barbados, ac rwyf wedi gallu clywed eu straeon, yn dod yn gyfarwydd â rhai o’r lleoedd a oedd yn arbennig iddyn nhw.

“Dechreuais feddwl sut y byddwn yn teimlo pe na bawn yn gallu ymweld â’r lleoedd gwerthfawr hynny yn y dyfodol – beth pe bai’r cyfan a oedd gennym ar ôl oedd straeon?

“Mae gan farddoniaeth a chelf y pŵer i ddyneiddio straeon ac ennyn empathi mewn ffyrdd nad yw adroddiadau ac ystadegau. Mae barddoniaeth yn eich cydio, yn gwneud i chi wrando, yn rhoi dyfnder i syniadau ac yn gwneud i chi weld eich hun a’ch rhan mewn pethau.”

Mae’r gerdd yn gweld yr adroddwr yn breuddwydio am ddilyn atgofion eu hen-nain trwy Gaerdydd, ei strydoedd cefn a chasglu garlleg gwyllt ym Mharc Bute.

Gydag adleisiau o stori Cantre’r Gwaelod, mae’n cyhoeddi rhybudd proffwydol, lle bydd darllenwyr yn clywed galwad i weithredu: ‘the leaders, the people, they rolled over like spent dogs, yawned above the warnings’, fel y mae’r adroddwr yn gresynu na fyddant ‘never re-live her firsts, never see the garden where she planted magnolia,’  cyn disgrifio prifddinas Cymru yn y dyfodol fel ‘an underwater city … a skeleton… a shipwreck’.

Bydd Taylor yn perfformio’r gerdd y dydd Sadwrn hwn yn Newid Popeth, digwyddiad ar-lein am ddim a gynhyrchwyd gan Canolfan y Celfyddydau Taliesin ac athro mewn Creadigrwydd Prifysgol Abertawe, Owen Sheers. Bydd Comisiynydd Cenedlaethau’r Dyfodol, Sophie Howe hefyd yn ymddangos.

Bydd y rhaglen o ‘drafod, creadigrwydd a syniadau newydd’, yn trafod gwerth meddwl yn greadigol rhyngddisgyblaethol ar draws y celfyddydau, y gwyddorau, y gyfraith, busnes, polisi ac actifiaeth wrth gymryd camau ystyrlon ar yr argyfwng hinsawdd. Mae’r gyfres o sgyrsiau rhyngddisgyblaethol yn archwilio saith maes newid hanfodol; Arian, Bwyd, Dŵr, Ynni, Cyfiawnder, Stori a Newid ei hun.

Cyhoeddodd Cymru argyfwng hinsawdd yn 2019 a hi yw’r unig wlad yn y byd sydd â Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol – y ddeddfwriaeth gyntaf yn fyd-eang i ymgorffori hawliau cenedlaethau’r dyfodol ochr yn ochr â’r cenedlaethau cyfredol.

Mae’r Ddeddf yn nodi saith nod gan gynnwys Cymru o ddiwylliant bywiog ac iaith Gymraeg ffyniannus, sy’n ei gwneud yn ofynnol i gyrff cyhoeddus weithio gyda’i gilydd i hyrwyddo a gwarchod diwylliant, treftadaeth a’r Gymraeg, gan annog pobl i gymryd rhan yn y celfyddydau.

Ms Howe yw’r Comisiynydd Cenedlaethau’r Dyfodol cyntaf ac mae ei hymyriadau wedi arwain at Lywodraeth Cymru yn dileu cynlluniau ar gyfer traffordd £1.4bn trwy warchodfa natur, ac yn lle hynny arwain at strategaeth drafnidiaeth newydd sy’n blaenoriaethu trafnidiaeth gyhoeddus a theithio egnïol, addewid llawrydd i gefnogi pobl greadigol wrth eu cysylltu â chyrff cyhoeddus i gyd-greu gwasanaethau cyhoeddus, ac ymrwymiad gan y Prif Weinidog i beilot incwm sylfaenol.

Ym mis Mai, cyhoeddodd Llywodraeth Cymru Weinyddiaeth Newid Hinsawdd newydd, yn ymdrin â sectorau trawsbynciol sy’n dylanwadu ar newid yn yr hinsawdd – tai, trafnidiaeth, cynllunio, yr amgylchedd ac ynni.

Dywedodd Ms Howe fod gan ddiwylliant ran enfawr i’w chwarae wrth gyfleu realiti newid yn yr hinsawdd i ysbrydoli pobl i fynnu mwy gan wleidyddion.

“Yng Nghymru, cyfrannodd ein treftadaeth ddiwydiannol at y newid yn yr hinsawdd sydd bellach yn gwneud pobl ledled y byd yn ffoaduriaid hinsawdd, ac mae’n bwysig ein bod yn siarad am hynny ac yn mynnu atebion gan bobl mewn grym,” meddai.

“Mae’r straeon rydyn ni’n eu hadrodd am y dyfodol rydyn ni ei eisiau i Gymru a’r byd yn anhygoel o bwerus a gall barddoniaeth ddod â’r her yn fyw gyda’r brys, a’r gobaith, sydd ei angen.

“Mae Llywodraeth Cymru wedi dangos uchelgais ar weithredu yn yr hinsawdd, o’r Ddeddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol sy’n ei gwneud yn ofynnol ein bod yn genedl sy’n gyfrifol yn fyd-eang, hyd yn hyn, yn Weinyddiaeth Newid Hinsawdd newydd. Mae rhybudd Taylor yn ein hatgoffa pa mor hanfodol bwysig yw ein bod yn gweld gweithredoedd parhaus ac nid addewidion yn unig. ”

gan Taylor Edmonds, Bardd Preswyl Comisiynydd Cenedlaethau’r Dyfodol yng Nghymru.

(Ar gyfer Newid Popeth.)