Roedd seti’r bws yn dal gwres ola’r ha’
wrth fynd o Cerrig i Lanrwst –
ond dim ond dechrau’r daith oedd hyn;
o foelni Uwchaled at lwydni’r dre;
o fwrlwm petrus Nant Hendre Bach,
a ‘stafelloedd hamddenol yr ysgol gerllaw,
at goridorau’r ysgol sir,
a llif hyderus Afon Conwy…
* * *
Roedd hi’n odyssey bymtheg milltir a mwy
o Cerrig i Lanrwst,
o fro fy mebyd at fyd yr iaith fain…
Nid oedd modd mynd nôl a mlaen;
rhaid aros, ddydd Llun tan ddydd Gwener, yn y dre –
merch un ar ddeg mewn lojings unig.
Mewn erbyn hanner wedi saith bob nos;
swpera hefo dynes nad oedd yn dylwyth,
wrth fwrdd lle roedd sgwrs ar rations
a hithau’n gwylio’r bara a’r cig fel barcud;
yna noswylio; ceisio cysgu
rhwng cynfasau oer.
A gwichian tŷ diarth
fel sws nos da…
* * *
Nôl a ‘mlaen yr euthum yn wythnosol,
nes dwyn rhyddm newydd i ‘myd;
ac aeth boreau Llun yn llai o rwyg,
am fod un cymwynaswr gen i
ar y bws i Lanrwst bell,
a’i groeso mor barod a’r tafod tocynnau
a weindiai o’i beiriant.
Ac roedd yntau, (William Jones, condyctor)
yn fodlon ymdroi ymhen y daith,
cyn i’r bws fynd ôl am Cerrig.
Prynai sawl panad i hogan unig
ac roedd blas y sgwrs yn aros
ymhell ar ôl gwagio’r cwpan,
a’i ail-soseru – tan y tro nesa’…
* * *
Daeth amser imi ddilyn yr afon i’r môr,
a’r tro hwn ‘doedd dim dychwelyd i fod,
wrth fwrw gwreiddiau’n araf, ger y lli,
ac arfer â thonnau parhaus yr iaith fain…
Ond wrth wynebu troeon yr yrfa,
deuai atgof weithiau
am y bws erstalwm o Cerrig i Lanrwst,
yn tuchan drwy’r gêrs
wrth slywio’i ffordd heibio Padog;
deuai atgof am fy nghymwynaswr gynt,
William Jones, a’r bws ar fore oer
â’i ffenestri’n angerdd i gyd.
Ces i deligram ganddo, cofia,
y diwrnod priodais dy dad;
a bûm innau yn ei g’nebrwng yntau
i gynnig rhyw goffâd amdano
ac am fendith yr holl baneidiau
a g’nesodd fy nghalon gynt…
* * *
Mae trigain mlynedd a mwy
ers ‘mi ddechrau trigo fan hyn,
yn sŵn y môr, ymhell o sŵn y nant.
Dwi wedi hen gyrraedd –
ac eto heb adael chwaith;
mae’r hen fro â’i afael ynof o hyd.
Roedd y bws erstalwm
yn mynd o Cerrig i Lanrwst –
ond mae’r siwrnai yn parhau…
Ifor ap Glyn
Bardd Cenedlaethol Cymru
(Dyma gerdd a gomisiynwyd gan Ffrindiau Darllen, rhaglen gyfeillio a ddyfeisiwyd gan The Reading Agency ac sy’n cael ei arwain yng Nghymru gan Llenyddiaeth Cymru. Wedi’i gyflwyno mewn partneriaeth â llyfrgelloedd cyhoeddus, cymunedau lleol a sefydliadau gwirfoddol, bwriad y cynllun yw galluogi, cyfranogi ac ymgysylltu pobl hŷn a phobl sydd â dementia a gofalwyr trwy sbarduno sgyrsiau wrth ddarllen.)