Mari Gwilym
Mae Tŷ Newydd, y staff, a’r cyrsiau s’gwennu wedi bod yn angor i mi ers i mi ddechra’ mynychu eu cyrsiau flynyddoedd yn ôl. Oherwydd pan fydda’ i yn cicio fy sodlau heb ddim i’w wneud o dro i dro, i’r Ganolfan Ysgrifennu yn Llanystumdwy y bydda’ i’n mynd – i fynychu rhyw gwrs neu’i gilydd, a threulio talm bleserus o amser yn cyfarfod ffrindiau, hen a newydd, o’r un anian â mi, ac yn cael fy sbarduno i greu a datblygu bob mathau o syniadau yno – cymaint o syniadau, yn wir, nes i mi fedru cyhoeddi dwy gyfrol o ryddiaith ar gyfer oedolion yn lled ddiweddar, sef ‘Melysgybolfa Mari’ yn 2012, a ‘Melysach Cybolfa’ yn 2017, a hynny wedi i mi gael fy sbarduno i wneud hynny yn y ganolfan arbennig hon.
’Dwi wedi bod yn ’sgwennu erioed. Straeon bach diniwed am yr anifeiliaid bychain a’r pryfetach fyddai’n byw yn ein gardd y byddwn i’n eu creu gan amlaf pan oeddwn i’n blentyn, ac ambell i stori Dylwyth Teg. Wedyn aeth straeon antur a fy mryd wrth i mi fynychu’r ysgol uwchradd. Ond erbyn i mi gyrraedd y chweched dosbarth, roedd byd y ddrama wedi llwyddo i roi chwilen go iawn yn fy mhen.
’Dwi’n cofio ’sgwennu rhyw ddramodig ar gyfer ’Steddfod Ysgol Dyffryn Nantlle, Penygroes, lle bum i’n ddisgybl, a chael fy ngwobrwyo gan y beirniad am i mi lwyddo i godi gwên! Rhyw ddrama-noson-lawen/theatr gegin go hurt oedd yr un ’sgrifennais, yn seiliedig ar stori wir am fy nhad, a’i feddwl o’n bell, bell ar bethau amgenach, yn mynd i’r siop-bentre’ acw i brynu letysen i’w wraig, sef fy mam. Ond yn anffodus, oherwydd ei ddiffyg canolbwyntio, mi ddaeth o adre’ hefo clamp o gabatsien enfawr – ac o’r herwydd, bu sawl gair croes rhwng fy rhieni. Ond eu gwrthdaro nhw oedd fy ysbrydoliaeth innau, ac yn fy ‘nrama’, roedd cymeriad ffug ‘fy mam’ yn gandryll, gan fod ganddi hi lond y tŷ o “visitors” ar y pryd, a’r rhei’ny yn aros am addewid o salad i swper! (Roedd hyn yn y cyfnod pan nad oedd neb ym mherfeddion cefn gwlad erioed wedi clywed am “coleslaw”.) Aeth hi’n go ddyrys wedyn, gan fod Mam wedi gorfod bodloni ar ddyfeisio pryd o ddeiliach ar ei newydd wedd hefo gwaddol be’ oedd yn yr ardd lysiau – sef dail ’sbigoglys, dant-y-llew, a sibols. Serch hynny, roedd yna ddiweddglo hapus i fy nghreadigaeth gan fod y gwesteion wedi canmol dyfeisgarwch fy mam i’r entrychion, a hyd yn oed wedi ei galw hi ei hun yn “gourmet chef”! Roedd hithau wrth ei bodd wrth reswm, ac wedi hen faddau i Nhad, oedd yn ddistaw a chegrwth yn ei gornel. Ond mi ledodd gwên enfawr dros ei wyneb wedi iddo fynta dderbyn canmoliaeth am anghofio’r letysen am i hynny esgor ar ddyfeisgarwch y “gourmet chef”! Ond pan glywodd fy nain, oedd yn Gymraes uniaith Biwritanaidd ei hagwedd, yr ymwelwyr yn galw Mam yn “gourmet chef” sawl gwaith yn ei chlyw, aeth yn benwan, gan ddatgan:
“Rhag cwilydd i’r hen “visitors” ’na:– dŵad ar draws tŷ, a rhegi dy fam fel’a, a hitha’ ’di g’neud ’i gora’ glas i’w bwydo nhw hefo bwyd cwningan!”
Do, dwi wedi mynychu sawl cwrs yn Nhŷ Newydd dros y blynyddoedd – rhai Cymraeg, ac eraill yn yr iaith fain, a rhai yn ddwyieithog hyd yn oed. Ma’ nhw i gyd wedi dwyn ffrwyth yn eu tro – er bosib nad yn uniongyrchol hollol. Er enghraifft, wedi i mi fod ar gyrsiau sgrifennu ffilm – mi “ail-gylchais” rai o fy syniadau cyfryngol yn straeon byrion, sydd bellach wedi eu cyhoeddi – ac eraill wedi eu gwobrwyo hyd yn oed. Weithiau, bydd ’na droeon annisgwyl yn eich haros ar rai cyrsiau yno: er enghraifft, mi es i ar gwrs ‘Ysgrifennu er Iechyd a Llesiant’ un tro, gan feddwl mai creu straeon fyddai’r gofyn – ond barddoniaeth oedd dan sylw ar y cwrs hwnnw! Felly ymdrybaeddais i “farddoni” am y tro cynta’ ers dyddiau coleg. Ar ôl hynny, mi fentrais gystadlu mewn sawl Stomp hefo cerddi gwirion o’r newydd, ac ennill tair stôl-odro am fy nhrafferth!
Yn fy nydd, rydw i wedi sgriptio llawer o raglenni cyfryngol. Fel rhan o dîm y byddwn i’n gwneud peth felly gan amlaf, a phlant a phobol ifanc o bob oed fyddai’r oedrannau-targed y byddwn yn cyd-sgriptio ar eu cyfer. Dyna natur bod yn rhan o dîm ’sgrifennu ‘sebon’. Rydw i hefyd wedi sgrifennu drama lwyfan i oedolion, a sawl un i blant, gan gynnwys pantomeimiau yn ogystal, ac wedi gwneud hynny ambell dro yn Saesneg hefyd pan fyddai gofyn – wrth bod yr ardaloedd y byddwn yn sgrifennu ar eu cyfer yn ddi-Gymraeg, ac eto yn parhau i fod yn Gymreig iawn.
Bellach, yn Nhŷ Newydd, ’dwi’n cael y pleser o fod yn rhydd i ’sgrifennu mwy o ryddiaith nag o ddrama: straeon am fyd natur; straeon i gyd-fynd â gwaith celf; straeon o’r llafar i’r ddalen, a rhai straeon byrion dwysach na’r arfer – ar gyfer unrhyw oedran: dibynnu beth fydd yn fy nharo ar y pryd. Byddaf hefyd yn mentro creu c’negwerth o farddoniaeth yma ac acw, a rhai darnau yn cael eu trin a’u trafod rhwng ffrindia’ – o fewn tîm Grŵp ’Sgrifennu Tŷ Newydd, sy’n cyfarfod yno unwaith y mis. ’Da ni’n gefn i’n gilydd. Diolch o galon i Dy Newydd a Llenyddiaeth Cymru am gynnig ein bod yn cael dod ynghyd yno – mae’n encil heb ei hail.
Bethan Gwanas
Dwi’n meddwl mai 1993 oedd hi pan gerddais i drwy ddrws Canolfan Ysgrifennu Tŷ Newydd am y tro cyntaf. Ro’n i wedi cael y gyts o’r diwedd i roi fy enw ar gwrs ‘Dechrau Ysgrifennu’, cwrs dan arweiniad John Rowlands a Harri Pritchard Jones. Ac mae’n dda gen i ddeud i’r profiad fod yn un diddorol, addysgiadol a hynod hwyliog, ac es i adre wedi fy ysbrydoli go iawn. Ro’n i wedi bod yn rhyw botsian sgwennu cyn hynny, ond y penwythnos yn Nhŷ Newydd roddodd i mi’r hyder a’r gic yn dîn ro’n i ei angen.
Ymhen blwyddyn neu ddwy (a chwrs arall neu saith – roedd gen i dipyn i’w ddysgu) ro’n i wedi magu digon o hyder i feddwl am sgwennu nofel. Nofel am ferched yn chwarae rygbi, a diawcs, mi werthodd reit dda, felly mi ges i’r hyder a’r awydd i sgwennu mwy wedyn: dros 30 cyfrol bellach.
Fyddwn i’n awdures rŵan onibai am gyrsiau Tŷ Newydd? Dwi ddim yn siŵr.
Yn Nhŷ Newydd y ganwyd Blodwen Jones. Mae’r drioleg am honno wedi helpu miloedd (o ddifri, miloedd – mae’r llyfr cyntaf yn ei 9fed argraffiad) o oedolion sy’n dysgu Cymraeg i ddechrau mwynhau darllen llyfrau drwy gyfrwng eu hiaith newydd.
Braf ydi gallu gweithio a sgwrsio efo pobl o’r un anian â chi, ac mae hynny’n ran mawr o’r hyn sy’n gwneud Tŷ Newydd yn arbennig. Mae pawb sy’n sgwennu fymryn bach yn od, dach chi’n gweld. Wel, dydan ni ddim go iawn, ond mae’r rhan fwya o bobl sydd ddim yn sgwennu yn meddwl ein bod ni’n od, hyd yn oed ein ffrindiau agos a’n teuluoedd. Felly mae gallu cymdeithasu efo criw o bobl sydd i gyd fymryn bach fel chi yn falm ar yr enaid.
Ar ôl sbel, gofynwyd i mi fyddwn i’n fodlon bod yn diwtor yno fy hun. Argol, ges i sioc. Fi?! Ond ro’n i wedi cael cyfle i bigo chydig o dips gan awduron profiadol erbyn hynny, a dwyn syniadau gan bobl fel y diweddar Jan Mark a Valerie Bloom, Mihangel Morgan ac Aled Lewis Evans, felly mi gytunais, ac mi wnes i fwynhau pob eiliad. Dwi wedi cyd-gynnal sawl cwrs yno bellach, rhai ar gyfer pobl sy’n dysgu Cymraeg hefyd, ac er ei fod o’n waith caled, mae’n fraint gallu helpu cyw-awduron eraill i ennill yr hyder a’r sgiliau i ddal ati. O, ac mae’r tâl o gymorth mawr i rywun sy’n ceisio crafu bywoliaeth drwy sgwennu rhyddiaith yn Gymraeg.
Yn y bôn, mae Tŷ Newydd yn drysor cenedlaethol.